Αποσπάσματα από το υπό έκδοση βιβλίο του Αριστείδη Μιαούλη .
Οι Πατινιώτες και οι Πατινιώτισσες αρχίζουν τις ετοιμασίες τους από την Καθαρή Δευτέρα ολοκληρώνοντάς τες αυτές, τις τελευταίες μέρες του τρίτου μέρους του Τριωδίου. Γαλατσώνουν, (ασπρίζουν) με ασβέστη τα σπίτια, τις αυλές και τα φιδόστρατα που περνάνε απ’ τα πεντακάθαρα κατώφλια τους. Το άσπρο κυρίαρχο και στους τρεις οικισμούς του νησιού: Στην μεσαιωνική Χώρα ( με το γεραρό καστρομονάστηρο του Ευαγγελιστή Ιωάννη του Θεολόγου), στη Σκάλα (το επίνειο που αρματώθηκε απ’ τους καραβοκύρηδες της Χώρας, σαν εξαφανίστηκε ο κίνδυνος της πειρατείας) και στον Κάμπο ( από τις πρώτες οικιστικές, κατ’ εξοχήν αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν κατά τον 11ο αι μ.Χ.).
Τα …θαμμένα βαγιόκλαδα.
Την Πρώτη Κυριακή των Νηστειών, μετά το τέλος της λειτουργίας, εφημέριοι ιερείς, θάβουν βαθιά στη γη, παλιότερα σε χωράφια της περιοχής τους χλωρά βάγια, που τα συχνοποτίζουν κατόπιν. Αυτά θα διανεμηθούν την Κυριακή των Βαΐων.
<<Λάζαρος θέλει αυγά...>>
Ενώ ο ρόδινος πέπλος της αυγής χάνεται αργά και το λιόβγαλμα απ’ τ’ απέναντι βουνά της Λέρου και της Καλύμνου παραπέρα, χάριζε το φως του, απ’ τους οικισμούς ξεκινά η έξοδος των παιδιών, που με την εικόνα της Έγερσης του Λαζάρου, ή της Σταύρωσης ψάλλουν το τροπάριο της ημέρας: «Την κοινήν ανάστασιν ….».
Οι παιδικές συντροφιές, παλαιότερα, συμπλήρωναν το τροπάριο ή το παρωδούσαν με το τραγούδι: Την κοινήν Ανάστασηθέλ΄ ο Λάζαρος αυγόκαι λιβάνι και κερίκι απο΄κείνο που θωρεί.
Παλιότερα, ομάδες παιδιών γύριζαν το «Λάζαρο», υπέρ του…παπά της ενορίας τους. Η Πατινιά μάνα, έχει κι αυτή να κάνει το χρέος της προς το έθιμο της ημέρας. Θα ζυμώσει τα ανθρωπόμορφα «Λαζαράκια». Τους σταυρώνει τα χέρια, στη θέση των ματιών βάζει μοσκοκάρφια και στη μέση ένα καρύδι ή αμύγδαλο.
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ.
Οι ενορίες της Πάτμου, βαγιοφορεμένες! Τα λογής - λογής δημιουργήματα απ’ τα ωχροκίτρινα βάγια, είναι τοποθετημένα κατά την παλιά «τάξη» στους κεντρικούς πολυελαίους και στην απόληξη των καντηλιών. Τα μεγάλα, σε σχήμα ψαριού, βάγια, στολίζουν απέριττα την Ωραία Πύλη. Μ’ ένα «ψάρι», φτιαγμένο με περισσή απ’ τ’ άλλα τέχνη, εξέρχεται της Ωραίας Πύλης ο εφημέριος. Το έχει περάσει συμβολικά, στον αριστερό ώμο του, και στη θέση του επιγονατίου, έχει θέσει έναν σταυρό και αυτόν βαγιοπλεγμένο.
Δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης, βρίσκονται οι μεγάλες «αρχοντοπανιέρες», γεμάτες σταυρούς βαγινούς και κλαδιά ελιάς.Μόλις τελειώσει η ανάγνωση του Ορθρινού Ευαγγελίου, όλοι θα πάρουν από ένα βαγινό σταυρό και ένα κλαδί ελιάς, που δένουν στην άκρη και έτσι τ’ αφήνουν για όλη τη χρονιά. Θα φυλαχτούν πίσω από τις πόρτες .
Ψάρι και συνήθως κολιός, βρίσκεται αυτή τη μέρα στο τραπέζι, με λάδι και κρασί. Για την ψαροφαγία λέγεται και στην Πάτμο το γνωστό τετράστιχο:
Τω Βαγιώ, Βαγιώ, Βαγιώ,
τρώνε ψάρι και κολιό,
και την άλλη Κυριακή,
τρων το κόκκινο αυγό.
Σήμερα οι ιερείς, στέλνουν στους πιστούς της ενορίας τους και τις Πασχαλινές λαμπάδες, που φτιάχνουν στο Μοναστήρι του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου. Είναι δε αντίστοιχες προς τα μέλη της κάθε οικογένειας.
Μ.ΤΕΤΑΡΤΗ.
Τη Μεγάλη Τετάρτη τελείται η τελευταία προηγιασμένη λειτουργία. Λίγο πριν το μεσημέρι, ο κάθε Πατινιώτης με την οικογένειά του θα τρέξει στην ενορία του. Πάνε να προλάβουν το «μέρωμα», δηλαδή το Μυστήριο του αγίου Ευχελαίου που ψάλλεται κατά την «Τάξη» από 7 ιερείς. Το στάρι του ευχελαίου πάντα οι παλιές Πατινιές το ρίχνανε στα ντουλάπια για να αποτρέψουν την είσοδο των ενοχλητικών ερπετών. Οι γεωργοί θα τον αναμίξουν με το στάρι της σποράς. Επίσης κατά την μαρτυρία της Ουρανία Σημαντήρη θα φυλαχτεί «στους κουμπαράδους, στα συρτάρια του μπεζαχτά, του μπουρού(έπιπλο κυρίως για τα ρούχα, με πολλά μεγάλα συρτάρια) και στις γωνίες του σπιτιού γιατί είναι καλορίζικο».
ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ – ΝΙΠΤΗΡΑΣ.
Το «αντίδωρο» της μέθεξης σήμερα, Μ. Πέμπτη στην Πάτμο λέγεται «Μαργαρίτης» από τον οποίο εξάγεται ο Άγιος Άρτος, ο οποίος θα φυλαχτεί στο αρτοφόριο για τις ανάγκες των πιστών όλο το χρόνο.
Ο επισκέπτης της Πάτμου, θεωρείται μαζί και φιλοξενούμενος. Το «τρατάρισμα» γίνεται παντού: Στις εκκλησίες και στα σπίτια. Ο φημισμένος Πατινιώτικος καφές σιγοψήνεται στο μπρίκι και προσφέρεται μ’ ανθόνερο που του προσδίδει αρχοντιά.……………Λίγο πριν το μεσημέρι στο καθολικό της Μονής, δώδεκα ιερείς και μοναχοί, είναι ντυμένοι μ’ ομοιόμορφα πορφυρόχρυσα βυζαντινά άμφια. Ο ηγούμενος «βάζει ευλογητός», οι μεγάλες καστροκαμπάνες, αναπάλλονται στον ρυθμό των ιερών στιγμών και παντού απλώνεται ο Πεντηκοστός ψαλμός σε ήχο βαρύ. Η μεγαλόπρεπη ιερή πομπή, θα αναπαραστήσει τις συγκλονιστικές στιγμές που προηγήθηκαν της σύλληψης του Κυρίου τη Μ. Πέμπτη και συγκεκριμένα τον Μυστικό Δείπνο και την προσευχή στον κήπο της Γεθσημανής.
«Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα «ανήκει στην κατηγορία των αυθεντικών βυζαντινών αναπαραστάσεων των Παθών που γνώρισαν και στη Δύση διάδοση, εκεί με τη χαρακτηριστική ονομασία των «μυστηρίων»,μας πληροφορεί ο συγγραφέας Ι.Μ.Χατζηφώτης. Αυτές οι αναπαραστάσεις, ξεκίνησαν, κατά τον Καθηγητή Φαίδωνα Κουκουλέ , «από τις αρχές του Δ΄μ.Χ αιώνα ως «αντίποδας» του θεάτρου που υμνούσε το δωδεκάθεο και ήταν προσφιλές θέαμα για το λαό της εποχής». Η αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου, γίνεται σε μια απ’ τις πλατείες της Χώρας, στη Λότζα, Δυτικά, αυτήν που φέρει το όνομα του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου, λόγω γειτνίασης με το σπίτι του, ή αν ο καιρός δεν το επιτρέπει, Ανατολικά, στην πλατεία της Αγιά- Λε (σ)βιάς ή Πατριάρχου Θεοφίλου Παγκώστα όπως λέγεται σήμερα, διότι εκεί εκφωνήθηκε ένας από τους πιο ιστορικούς λόγους κατά την Έναρξη της Επανάστασης του 21 από τον Πάτμιο Ιεράρχη.
Μεγάλη Πέμπτη στη ζωή του νησιού..
Το μεσημεριανό φαγητό περιλαμβάνει γιαπράκια (ντολμαδάκια)με φρέσκα αμπελόφυλλα και βραστά χλωροκούκκια, με λάδι.
Από τις ολάνθιστες «γαβέθες» , όπως λένε στο νησί τις μεγάλες χτιστές μεγάλες γλάστρες των αυλών τους οι Πατινιές θα διαλέξουν τα πιο ευωδιαστά πολύχρωμα λουλούδια τους και θα τα στείλουν στην ενορία τους. Εκεί, από το απομεσήμερο βρίσκονται κοπέλες και στολίζουν τον Επιτάφιο, επιστρατεύοντας την δεξιοσύνη τους. Θέλουν να έχουν τον καλύτερο Επιτάφιο του νησιού. Στους δρόμους πηγαινοέρχονται από τα σπίτια στους φούρνους, οι «νταβάδες» με τα κουλούρια. Σε όχι πολύ μακρινά χρόνια τον τόνο τους στη διαδικασία έδιναν και τα κλαδιά που μοσκοβόλαγαν καθώς καίγονταν στους σπιτικούς φούρνους που είχε κάθε αυλή. Τα κουλούρια, σε σχήμα φιδωτό, της φόρμας ή του μύλου και πολλά μ’ ένα κόκκινο ή πράσινο αυγό στη μέση. Είναι «περασμένα» και με ένα μίγμα αυγού για να γυαλίσουν στο ψήσιμο και να γίνουν ακόμη πιο νόστιμα.
Μεγάλη Παρασκευή .
Ο Μεσσίας του Ισραήλ είναι στο Σταυρό. Όλες οι χριστιανικές καρδιές τρέχουν στις εκκλησιές και γονατίζουν.
Στον πρωινό «εσπερινό της Αποκαθήλωσης», ακούγονται κείμενα που αναφέρονται στο Πάθος και την παράδοση του Σώματος του Χριστού στον Ιωσήφ και το Νικόδημο. Ο «τάφος ο καινός» που θα φιλοξενήσει το «Άχραντο Σώμα» είναι καταστόλιστος με λουλούδια που προσφέρει η γη του μικρού νησιού στις κοπέλες, συμμετέχοντας λες στο τάμα του, σαν ξεχύθηκαν χτες για το μάζεμα. Και τι δεν τους χάρισε!. Βιολέτες μονές, κουνούκλες διπλές, κρίνα, αγγελικές, τριαντάφυλλα, γαρύφαλλα... Οι γιρλάντες φτιάχτηκαν από λεμονανθούς. Ο ξύλινος Επιτάφιος, έχει επικρατήσει νάναι ντυμένος με βελούδινη γκρενά η μαύρη στολή, με σταυρούς και αγγελούδια στο πλάϊ, χρυσοκέντητα όλα. Σε παράλληλη τοποθέτηση, στο κουβούκλιο, βρίσκονται δύο πολύχρωμα φανάρια και στο κέντρο ο σταυρός. Θα τον περιστοιχίσουν όσοι τόχουν «τάξιμο» να τον σηκώσουν το βράδυ στην περιφορά.
Κατά την απόλυση, οι νοικοκυρές θα ετοιμάσουν το νερόβραστο κριθαράκι ή ρύζι, ραντισμένα με ξύδι μαρουλόφυλλα και το ταχίνι. «Τσουκάλι», δεν στήνεται σήμερα.
«Στην Ιερά Μονή της Πάτμου, από παλιά παράδοση ψάλλονται πολλά αρχαία μουσικά μέλη», …… Σ’ αυτά συγκαταλέγεται και το «Φως Ιλαρόν» που ψάλλεται τις Μεγάλος γιορτές στο μοναστήρι, όπως στην πανήγυρη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, του Οσίου Χριστοδούλου, τη Μ. Παρασκευή και σ’ όλες τις άλλες γιορτές»
Μετά το τέλος της Αποκαθήλωσης στη Μονή, ιερείς και πιστοί κατηφορίζουν Νότια, προς τον ιερόν Ναό της Θαυματουργής Παναγίας της Διασώζουσας. Μπρος στην εικόνα της Μεγάλης Μάνας των Πατμίων, θα ακουστούν, Μετά τον Εσπερινό και την Αποκαθήλωση, τα Εγκώμια.
Στον Κάμπο μετά την Αποκαθήλωση η παπαδιά κατά το έθιμο θα προσφέρει στο εκκλησίασμα χυλό. Η φιλόξενη εκδήλωση γίνεται στην πλαϊνή μεγάλη αίθουσα που έχτισαν το 1979 οι Καμπιώτες από όλο τον κόσμο ιδίως δε αυτοί της Αυστραλίας με τα έσοδα ειδικών εκδηλώσεων.
Τα Εγκώμια, τελείωσαν. Φανάρια, εξαπτέρυγα , σταυροί, βρίσκονται στον αυλόγυρο της εκκλησίας. Όσοι το ΄χουν «τάξιμο» να σηκώσουν τον Επιτάφιο παίρνουν τις θέσεις τους, στα άκρα. Η πομπή που θα τον συνοδεύσει, είναι και αυτή έτοιμη: Η εικόνα του Εσταυρωμένου προηγείται και ακολουθούν ο ενορίτης ιερέας με τους ψαλτάδες, ο Επιτάφιος και οι πιστοί. Θα περάσουν τα στενά, φιδωτά δρομάκια, ψάλλοντας «ύμνους εξοδίους». Παντού, τους ραίνουν με τα κανιά, που σκορπούν το πατινιώτικο κι μοναδικό ροδόσταμο. Όταν περνάνε από σπίτι που έχει χάσει τους νοικοκύρηδες, ή κάποιο από τα μέλη του, ο ιερέας σταματά και ψάλλει μια σύντομη δέηση.
Στην Πάτμο πιστεύουν πως τα λουλούδια και τα κεριά της εικόνας του Εσταυρωμένου και του Επιταφίου, έχουν μεγάλη φυλαχτική δύναμη. Ιδίως τα κεριά που βρίσκονται πάνω σ’ αυτόν, τα οποία παίρνουν μαζί τους όταν ταξιδεύουν και τούτο για να μην συναντήσουν φουρτούνα στην θαλασσινή πορεία τους, αλλά και αν τους συντύχει να το ανάψουν και να φυλαχτούν ή κατά άλλους να το ρίξουν στη θάλασσα. Επίσης πιστεύουν πως «το κερί του επιταφίου το ανάβεις στα εικονίσματα για να σταματήσουν οι βροντές και οι αστραπές γ ιαυτό και το κρύβουμε στο μπουρό», κατά την Ο. Σημαντήρη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια πού περιέχουν ύβρεις και συνδέσμους πού οδηγούν σε ιστοτόπους με ακατάλληλο, αντεθνικό, ανθελληνικό, και προσβλητικό περιεχόμενο θα διαγράφονται. Επίσης δεν θα γίνονται δεκτά σχόλια γραμμένα σε greeklish.