Ελληνοτουρκική διαμάχη για το τσουνάμι . Επιστήμονες τονίζουν την άμεση ανάγκη για ίδρυση και λειτουργία ενός Εθνικού Κέντρου Προειδοποίησης

Του Γιαννη Eλαφρου
Πηγή: "Καθημερινή"

Ποιος θα περίμενε ότι πίσω από την ανάγκη δημιουργίας μηχανισμών προειδοποίησης για τσουνάμι στην ευρύτερη περιοχή μας, θα εκδηλωνόταν υπόγεια αντιπαράθεση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, με αντικείμενο τα γεωγραφικά όρια ευθύνης; Κι όμως: η πρόθεση της τουρκικής πλευράς να ιδρύσει περιφερειακό κέντρο, το οποίο θα ελέγχει την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, σε συνδυασμό με την παροιμιώδη ελληνική βραδύτητα, δημιούργησε (προσεισμικές) δονήσεις στην αρμόδια επιτροπή της ΟΥΝΕΣΚΟ. Για να είναι η Ελλάδα έτοιμη σε περίπτωση τσουνάμι, αλλά και για να αντιμετωπίσει το «τσουνάμι» πιέσεων για αποδοχή συνδιαχείρισης με ένα τουρκικό κέντρο, πρέπει να προχωρήσει άμεσα στην ίδρυση και λειτουργία ενός Εθνικού Κέντρου Προειδοποίησης Τσουνάμι, τονίζουν στην «Κ» Ελληνες επιστήμονες.

Από τον Ινδικό
Ολα ξεκίνησαν μετά το καταστροφικό τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό, τα Χριστούγεννα του 2004. Η ΟΥΝΕΣΚΟ, η οποία είχε συμπεριλάβει στις αρμοδιότητές της τα τσουνάμι, πρότεινε τη δημιουργία κέντρου προειδοποίησης στη Μεσόγειο και συγκρότησε τη Διακυβερνητική Συντονιστική Επιτροπή για τον Βόρειο Ατλαντικό, τη Μεσόγειο και τις όμορες θάλασσες. Οι καταστροφές μπορεί να ενώνουν τους λαούς, αλλά ο έλεγχος της πληροφορίας για την προειδοποίηση, τα κονδύλια κ. λπ., χωρίζουν τις κυβερνήσεις. Ετσι, η ιδέα για μεσογειακό κέντρο ναυάγησε στην «κλειστή» μας θάλασσα και η κάθε χώρα άρχισε να μιλάει για εθνικό κέντρο. Τα νερά τάραξε η Τουρκία, η οποία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να δημιουργήσει περιφερειακό κέντρο προειδοποίησης στο Καντήλι (έδρα του Αστεροσκοπείου της), με περιοχή ευθύνης την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Παρουσίασε μάλιστα τα σχέδιά της (επιδιώκοντας «πράσινο φως») στη συνάντηση της Διακυβερνητικής Επιτροπής στην Κωνσταντινούπολη (11 -13 Νοεμβρίου 2009). Τελικά, δεν ελήφθη απόφαση, καθώς αποδείχθηκε ότι κανένα κέντρο δεν έχει εκδώσει ούτε μία ανακοίνωση προειδοποίησης ούτε έχει κάνει σημαντικά βήματα. Εξάλλου, όπως σημείωνε και η Ωκεανογραφική Επιτροπή της ΟΥΝΕΣΚΟ, λίγο πριν από τη συνάντηση, καμιά χώρα της Ανατολικής Μεσογείου δεν έστελνε οn line στοιχεία από τους παλιρροιογράφους της.

«Πέρα από εθνικούς εγωισμούς, η αλήθεια είναι ότι η γεωγραφική θέση της Ελλάδας, κυρίως λόγω της νησιωτικής διασποράς, είναι ιδανική για την έγκαιρη προειδοποίηση από τσουνάμι», τονίζει στην «Κ» ο κ. Κώστας Συνολάκης, καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης και πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής ΟΥΝΕΣΚΟ για Τσουνάμι. «Παλιρροιογράφοι τοποθετημένοι κοντά στα τουρκικά παράλια μπορούν μόνο να πιστοποιήσουν την άφιξη ενός μεγάλου κύματος και όχι να προειδοποιήσουν. Αν ένα τσουνάμι προκληθεί στη Νότια Κρήτη, θα πλήξει τις ακτές της Βορείου Αφρικής πολύ πριν ανιχνευθεί από ένα πιθανό κέντρο στην Τουρκία», τονίζει ο κ. Συνολάκης. «Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την εκδήλωση μεγάλων υποθαλάσσιων σεισμών, που μπορεί να προκαλέσουν τσουνάμι, βρίσκεται στο ελληνικό τόξο. Τα ελληνικά νησιά είναι από τα πρώτα που θα πληγούν και μάλιστα σε ελάχιστο χρόνο. Να γιατί είναι ανάγκη για ένα Εθνικό Κέντρο προειδοποίησης στην Ελλάδα, το οποίο θα συνεργάζεται με το Κέντρο του Ειρηνικού Ωκεανού που καλύπτει σχεδόν όλο τον κόσμο εκτός Μεσογείου».


Τι απαιτείται για τη λειτουργία του; «Απαιτείται ένα κέντρο, που θα λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο χωρίς διακοπές, με δύο επιστήμονες βάρδιας, οι οποίοι κατ’ αρχήν θα αξιολογούν τους σεισμούς. Το κέντρο θα είναι διαρκώς συνδεδεμένο με μετρητές στάθμης θάλασσας, παλιρροιογράφους (που βρίσκονται κοντά στη στεριά, λίγο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) και τσουναμογράφους (που είναι ποντισμένοι στα 3.000 μέτρα, μεσοπέλαγα), μετρητές GPS και, βέβαια, εφοδιασμένο με εκατοντάδες σενάρια για πιθανή δημιουργία τσουνάμι και την κατεύθυνσή του», εξηγεί στην «Κ» ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης. Από ’κει και πέρα, βέβαια, χρειάζεται η άμεση επικοινωνία του Κέντρου με την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας και η ύπαρξη σχεδίων για την κινητοποίηση του πληθυσμού. Ο συνολικός χρόνος αντίδρασης δεν πρέπει να ξεπερνά μερικά λεπτά της ώρας!


Ομως, το ελληνικό κράτος καθυστέρησε απελπιστικά. Αντιπαραθέσεις μεταξύ ερευνητικών ινστιτούτων για το ποιος θα αναλάβει το Κέντρο τσουνάμι, μπέρδεμα αρμοδιοτήτων μεταξύ υπουργείων (π. χ. Ανάπτυξης και Εξωτερικών) και συνεχείς αλλαγές υπευθύνων (για παράδειγμα, ο διευθυντής της αρμόδιας διεύθυνσης του ΥΠΕΞ είχε αλλάξει τέσσερις φορές μέσα σε ένα χρόνο!), άφησαν το θέμα στα αζήτητα μέχρι πριν από μερικούς μήνες.


Στο «παρά πέντε»
Εστω και στο «παρά πέντε» είναι πλέον κοινής αποδοχής ότι η έδρα του Εθνικού Κέντρου για τα τσουνάμι θα βρίσκεται στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο (ΓΙ) του Αστεροσκοπείου Αθηνών, ενώ πραγματοποιήθηκε η απευθείας σύνδεση τεσσάρων παλιρροιογράφων της Υδρογραφικής Υπηρεσίας (από τους 20 που διαθέτει) με το ΓΙ. Απομένουν όμως πολλά ακόμα να γίνουν και μάλιστα γρήγορα. Κατ’ αρχήν, να κατοχυρωθεί και νομικά ότι το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο είναι το Εθνικό Κέντρο. Επειτα, να ολοκληρωθεί η σύνδεση όλων των παλιρροιογράφων (και της Υδρογραφικής Υπηρεσίας και άλλων 12 που υπολογίζεται ότι ανήκουν σε πανεπιστήμια και ερευνητικά προγράμματα) με το Κέντρο. «Εάν τοποθετήσουμε και τρεις τσουναμογράφους, έναν στο κεντρικό Αιγαίο, έναν στο Λιβυκό και έναν στο Ιόνιο Πέλαγος θα έχουμε μοναδικές δυνατότητες ελέγχου γέννησης τσουνάμι», λέει στην «Κ » ο καθηγητής Συνολάκης. Το κόστος δεν είναι μεγάλο. Υπολογίζεται σε 500.000 ευρώ για την έναρξη λειτουργίας και τα δύο πρώτα χρόνια, χωρίς να περιλαμβάνονται οι τσουναμογράφοι, που κοστίζουν 150.000 ευρώ έκαστος. Το κόστος όμως από ένα καταστροφικό τσουνάμι ίσως είναι ανυπολόγιστο.


Τα παλιρροϊκά κύματα του 1956 στο Αιγαίο
Ισχυρότατον παλιρροϊκό κύμα, του οποίου το ύψος ποικίλλει από τεσσάρων μέτρων εις τας ακτάς της Καλύμνου, μέχρι τριάκοντα εκατοστών εις τον Σαρωνικόν, εκινήθη ελικοειδώς μέχρι των ακτών της Κρήτης». Η περιγραφή του τσουνάμι που έπληξε το Αιγαίο στις 9 Ιουλίου 1956 είναι από το φύλλο της «Καθημερινής» της επομένης, όπου καταγράφονται οι πληγές της «νέας θεομηνίας που έπληξε και πάλιν την χώραν με ένα τρομακτικής εντάσεως σεισμόν».


Μόλις 53 χρόνια έχουν περάσει από τον σεισμό 7,8 R κοντά στην Αμοργό, που προκάλεσε τσουνάμι με μέγιστο ύψος κύματος 15 μέτρα! Εάν κάτι τέτοιο συνέβαινε σήμερα, όπου ζωή, κατοικία και διασκέδαση βρίσκονται τους καλοκαιρινούς μήνες «πάνω στο κύμα», τότε οι συνέπειες θα ήταν πολύ πιο δραματικές από τις μερικές δεκάδες νεκρούς που στοίχισε ο σεισμός του 1956. Η Μεσόγειος, και ειδικά το Αιγαίο, είναι μία από τις πιο επικίνδυνες θαλάσσιες περιοχές για εκδήλωση τσουνάμι κι έχουν γνωρίσει αρκετά από την αρχαιότητα ώς σήμερα.


«Πέρα από τους μηχανισμούς προειδοποίησης, απαιτείται ενημέρωση και εγρήγορση των πολιτών. Το σήμα κινδύνου μπορεί να στείλει και ένας πολίτης με το τηλέφωνό του, όταν αντιληφθεί κατάσταση τσουνάμι. Επίσης, πρέπει να γνωρίζουμε όλοι ότι, μετά από ένα σεισμό, απομακρυνόμαστε από την παραλία», λέει ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών, κ. Κώστας Συνολάκης.


* Το απόσπασμα από την «Καθημερινή» περιλαμβάνεται στην διπλωματική εργασία της φοιτήτριας Μ. Γάσπαρη